Đồ hình 8 quẻ tiến hóa.
Bát quái Tiên thiên là đồ hình cấu tạo, còn Bát quái Hậu thiên là đồ hình vận động tiến hoá xã hội .
Đồ hình Bát quái Hâu thiên Dịch học họ Hùng khác với Hậu thiên của Chu Dịch ở vị trí Kiền – Khôn.
Đồ hình Bát quái Hâu thiên được tiền nhân người Việt vận dụng chỉ 4 phương làm mốc chuẩn về mặt địa lý quốc gia.
Như đã nói đến nhiều ở phần Dịch tượng số, người Việt lấy hướng xích đạo là hướng Bức, biến âm thành Bắc, nó còn nhiều tên khác liên quan đến từ ‘lửa’ như viêm nhiệt, ôn nhiệt, họ hổ (hỏa); tổ tiên người Việt còn xưng mình là Viêm bang, ngày nay ta gọi vùng này là nhiệt đới. Ta nhận thấy khi xác định hướng Bắc rõ ràng tiền nhân ta đã dựa trên thực tế của địa lý – khí hậu, không thể tùy tiện lộn ngược được … như ai đó đã làm.
Một nhận xét nữa : cả thế giới chỉ Việt Nam có phương Đoài, người Trung Hoa không hề có. Vào năm 1974 sau khi khám phá ra Chu Dịch bản lụa ở mã Vương Đôi, người Trung Hoa mới biết quẻ Đoài còn gọi là quẻ Đoạt. Phương Đoài- Đoạt là phương tây cũng là phương Định (đối lập với phương Đông tức phương Động) … Không biết từ đời nào … ngôn ngữ Việt đã có từ kép ‘định - đoạt’ tức là ‘quyết’ việc gì đó, chữ Đoạt ở đây rõ ràng chỉ quẻ Đoài .
Bên đông, phương động quẻ Chấn … gói gọn trong ‘chấn động’ ngược với bên tây là ‘định đoạt’ hết thảy đều là dịch tượng ., chỉ với điều này cũng đủ để nói Dịch học là nền tảng của văn hoá văn minh Việt , những nguyên lý Dịch học là món ‘thường thức’ dân gian dùng như cơm ăn nước uống hàng ngày không cần động não vận dụng chi cả .
Trong Hậu thiên bát quái đồ 8 quẻ sắp xếp thành hình vuông 4 cạnh :
Các Cạnh : Kiền ─ Đoài ─ Khôn
- Tốn ─ Chấn ─ Cấn
- Tốn ─ Ly ─ Kiền
- Cấn ─ Khảm ─ Khôn
1. Cạnh Kiền – Đoài – Khôn
Là Cạnh phía tây đồ hình , tây → tư- riêng tức cá nhân, với mỗi người thì Kiền là đời sống tinh thần, Khôn là đời sống thể xác.Tinh thần và thể xác ngoài những gì là bẩm sinh, thiên định. Ta có thể chủ động chỉnh sửa, thăng tiến nó. Tri thức là 1 kênh mà qua đó ta có thể “bơm” thông tin vào não bộ làm chuyển đổi hẳn 1 con người, 1 nhân cách sống. Giả dụ 2 cá thể có cùng đặc điểm sinh lý nhưng chênh lệch nhau về tri thức, chắc chắn họ có đời sống vật chất và tinh thần khác nhau, nên với đoạn Kiền – Đoài – Khôn , người xưa đã lao tâm khổ trí tác dịch nhằm chỉ cho chúng ta sự quan trọng của quẻ Đoài tức trí thức; quẻ Đoài biến người ngu nên người trí, nhiệm vụ của nhà cầm quyền là nâng cao mặt bằng dân trí mỗi ngày một cao hơn; mặt bằng dân trí là sự chỉ dẫn chắc chắn về tương lai một dân tộc, xét như thế ta thấy được địa vị của giáo dục quan trọng biết chừng nào. Con người gọi là văn minh lịch lãm hay thô kệch cũng là do tri thức. Ta có thể nhập khẩu một dàn máy để sản xuất, việc đặt mua đem về lắp ráp thời gian cũng chỉ tính bằng năm … nhưng những người vận hành nó thì đơn vị tính thời gian đào tạo phải là hàng chục năm (chỉ tính trình độ học vấn phổ thông cũng đã trên chục năm rồi). Nói như thế ta thấy việc đào tạo con người là hết sức cấp bách, đấy là việc không thể đốt giai đoạn, người và máy là 1 tổ hợp đồng trình độ nhưng thời gian “tạo ra” trình độ cho con người thường lâu hơn nhiều so với việc trang bị máy móc.
Một quốc gia không coi giáo dục là quốc sách hay định hướng sai chắc chắn quốc gia đó sẽ tụt hậu trở thành kẻ bị thiên hạ xỏ mũi lôi đi … không có trình độ khoa học kỹ thuật tiên tiến thì đừng nói đến độc lập tự do, hay có chăng cũng chỉ là nêu lên như1 ước vọng thế thôi.
2. Cạnh hay đoạn Tốn – Chấn – Cấn
Cạnh này nằm ở phía đông, đông có nghĩa là số đông tức 1 cộng đồng người, quẻ Tốn là chế độ chính trị như ta đã định danh ở phần trước, quẻ Cấn biểu thị chế độ kinh tế, khi nền kinh tế thay đổi đương nhiên kéo theo 1 sự thay đổi trong nền chính trị; mà chế độ kinh tế lại được ấn định bởi trình độ kỹ thuật hay công cụ sản xuất, thứ mà con người dùng để tác động vào giới tự nhiên. Thánh nhân tác dịch đặt quẻ Chấn giữa quẻ Tốn và Cấn là dạy ta định luật: Chế độ kinh tế và chính trị được ấn định bởi trình độ kỹ thuật tức mức độ tiên tiến của máy móc.
Quẻ Đoài là tri thức quyết định 1 nhân cách.
Quẻ Chấn là công cụ máy móc quyết định việc tổ chức tức chế độ xã hội. Sự liên hệ chắc chắn gần như là liên hệ cơ tính, nơi này nơi khác, nước này nước khác sự chuyển đổi là tất yếu, chỉ nhanh hay chậm hơn một thời gian do những nỗ lực chủ quan, thúc đẩy hay trì kéo của con người. Tới đây ta thấy sự liên quan khép kín: tri thức – máy móc – kinh tế – chính trị, 4 mặt, 4 lĩnh vực thúc đẩy nhau theo kiểu vòng tròn, vậy đâu là khâu đột phá? bằng câu: Đế xuất hồ chấn. Dịch học đã chỉ cho ta: đó là khâu máy móc kỹ thuật hay công cụ, Đế xuất hồ chấn là lối văn cổ nếu ta hiểu: Vua ra từ quẻ Chấn hay phương đông thì chẳng ra nghĩa ngọn gì, theo ngôn ngữ ngày nay ta phải hiểu là ‘người cầm đầu công cuộc cải cách xã hội phải biết khởi sự từ việc cải tiến công cụ, nâng cao độ tiên tiến của máy móc’ từ đó tạo ra ‘một phản ứng dây chuyền’ cứ thế tiếp diễn mãi mãi.
Chế độ xã hội không thể thiết lập theo ý muốn chủ quan, sự không phù hợp giữa các mặt cấu thành xã hội sẽ giảm tốc phát triển, nếu độ vênh lớn quá tốc độ này có thể bằng 0 thậm chí là âm tức thụt lùi.
Đã qua rồi thời bị thống trị , Xuất phát sau là một sự thất thế nhưng người Việt có thể vững tin vào “tiềm năng” của mình với công lực vạn năm của mình , trong tương lai khó ai có thể bì kịp
Đã có công thức cho sự phù hợp giữa 8 mặt khi xã hội dịch chuyển đi lên hay chưa? Tới nay chưa thấy ai đưa ra, có thể đấy là cơ hội lịch sử dành cho chúng ta thời hiện đại này? Về công thức này chúng ta sẽ trở lại trong phần 64 quẻ trùng hay chồng.
3. Cạnh Tốn – Ly – Kiền
Tỗ hợp 3 quẻ này chỉ dẫn cho ta sự dung hòa cá nhân và xã hội về mặt quyền lực. Quẻ Kiền là tinh thần, tinh thần con người là phải tự cường bất tức nghĩa là phải làm chủ được mình, chính việc làm chủ này phát sinh mâu thuẫn : một bên là sự tự chủ của mỗi người và bên kia sự điều hành cộng đồng lại đòi hỏi phải quản trị thống nhất . Để vẹn đôi đường Dịch học chỉ ta xử lý vấn đề này bằng cách đặt chữ Lý ở giữa chữ Tốn và Kiền.
Ở đây chữ Lý có 2 nghĩa:
a. Lý là đức sáng nơi con người để nhận biết phải trái, đúng sai. Chính chữ Lý đã khiến xã hội có sự đồng thuận, ít ra cũng là sự đồng thuận của số đông, chữ Lý giúp các thành viên cộng đồng cùng nhìn về 1 hướng và gặp nhau ở “giải pháp tối ưu”. Trong guồng máy cai trị khi tiến từ nguyên thủy đến văn minh thì lãnh đạo kiểu cha chú sẽ mất dần thay vào đó chỉ còn là chức năng phối hợp điều hành, lãnh đạo trở thành 1 điều phối viên của xã hội , đến cực điểm văn minh nhiều khi “vị lãnh đạo” khả kính chỉ còn là 1 cái máy điện toán siêu tốc.
b. Lý là Lề – luật : Để hóa giải sự xung đột giữa quyền tự do tức sự tự chủ của mỗi người và quyền lực xã hội ta cần có lề luật, lề cùng ý trong lề đường, lề sách, ngày nay từ tương đương la “hành lang pháp lý”. Muốn có hiệu quả thì lề luật phải hội đủ 2 điều kiện: nhất quán và minh bạch. Xã hội càng văn minh càng đòi hỏi hệ thống pháp luật phải đầy đủ, nếu không thì không thể điều hành.
4. Cạnh hay đoạn Cấn – Khảm – Khôn:
Khôn là nhu cầu vật chất của một người, Cấn là nền tảng kinh tế của xã hội,
Với khối của cải vật chất có hạn phân chia cho các thành viên xã hội mà lòng các thành viên đó đều như thùng không đáy … Ta phải xử lý vấn đề này ra sao? Đây đúng là mâu thuẫn dai dẳng lâu đời nhất, nó phát sinh và có tuổi bằng với tuổi loài người ; do thuộc tính hữu hạn của vật chất ta không thể nào sản xuất ra một lượng của cải vật chất vô hạn, vậy đầu tiên ta phải điều chỉnh thiên hướng tiêu dùng, hướng lòng ham muốn vô hạn của con người đến cái phi vật thể, văn chương - nghệ thuật là của cải phi vật thể khối lượng sản xuất hầu như vô hạn.
phương cách thứ 2 là con người tự nguyện không tranh dành, tự nguyện biếu tặng người khác điều này sẽ có khi tình cảm yêu thương tràn đầy ; như Cha mẹ nhịn nhường phần ăn đó cho con mà trong lòng lại thấy khoan khoái nhẹ nhàng .
Quẻ Khảm chỉ tình cảm sự thương yêu được đặt giữa 2 quẻ Cấn và Khôn là ý thánh nhân chỉ bảo : muốn có một xã hội an hoà con người phải biết vun đắp tình cảm mở rộng lòng nhân ái , lúc ấy ‘chia sẻ’ sẽ thay thế ‘tranh dành’ đạt đến tột đỉnh mọi người sẽ muốn cho hơn muốn nhận
Trong thực tế ta không ảo tưởng về một xã hội người người nhường của cải cho nhau, nhưng một xã hội mà mọi người chỉ lấy cho mình những gì xứng đáng thì hoàn toàn là một xã hội có thể thực hiện , không xẻ chia thì ít lắm cũng công bình giữa mình và người khác. Chữ nhân ái nếu được vun đắp từ tấm bé liên tục từ gia đình đến học đường trở ra xã hội dần dần gây trong não phản ứng y như bản năng vậy. Làm Được như thế loài người sẽ có một xã hội an hòa lý tưởng.
Bát quái Tiên thiên là đồ hình cấu tạo, còn Bát quái Hậu thiên là đồ hình vận động tiến hoá xã hội .
Đồ hình Bát quái Hâu thiên Dịch học họ Hùng khác với Hậu thiên của Chu Dịch ở vị trí Kiền – Khôn.
Đồ hình Bát quái Hâu thiên được tiền nhân người Việt vận dụng chỉ 4 phương làm mốc chuẩn về mặt địa lý quốc gia.
Như đã nói đến nhiều ở phần Dịch tượng số, người Việt lấy hướng xích đạo là hướng Bức, biến âm thành Bắc, nó còn nhiều tên khác liên quan đến từ ‘lửa’ như viêm nhiệt, ôn nhiệt, họ hổ (hỏa); tổ tiên người Việt còn xưng mình là Viêm bang, ngày nay ta gọi vùng này là nhiệt đới. Ta nhận thấy khi xác định hướng Bắc rõ ràng tiền nhân ta đã dựa trên thực tế của địa lý – khí hậu, không thể tùy tiện lộn ngược được … như ai đó đã làm.
Một nhận xét nữa : cả thế giới chỉ Việt Nam có phương Đoài, người Trung Hoa không hề có. Vào năm 1974 sau khi khám phá ra Chu Dịch bản lụa ở mã Vương Đôi, người Trung Hoa mới biết quẻ Đoài còn gọi là quẻ Đoạt. Phương Đoài- Đoạt là phương tây cũng là phương Định (đối lập với phương Đông tức phương Động) … Không biết từ đời nào … ngôn ngữ Việt đã có từ kép ‘định - đoạt’ tức là ‘quyết’ việc gì đó, chữ Đoạt ở đây rõ ràng chỉ quẻ Đoài .
Bên đông, phương động quẻ Chấn … gói gọn trong ‘chấn động’ ngược với bên tây là ‘định đoạt’ hết thảy đều là dịch tượng ., chỉ với điều này cũng đủ để nói Dịch học là nền tảng của văn hoá văn minh Việt , những nguyên lý Dịch học là món ‘thường thức’ dân gian dùng như cơm ăn nước uống hàng ngày không cần động não vận dụng chi cả .
Trong Hậu thiên bát quái đồ 8 quẻ sắp xếp thành hình vuông 4 cạnh :
Các Cạnh : Kiền ─ Đoài ─ Khôn
- Tốn ─ Chấn ─ Cấn
- Tốn ─ Ly ─ Kiền
- Cấn ─ Khảm ─ Khôn
1. Cạnh Kiền – Đoài – Khôn
Là Cạnh phía tây đồ hình , tây → tư- riêng tức cá nhân, với mỗi người thì Kiền là đời sống tinh thần, Khôn là đời sống thể xác.Tinh thần và thể xác ngoài những gì là bẩm sinh, thiên định. Ta có thể chủ động chỉnh sửa, thăng tiến nó. Tri thức là 1 kênh mà qua đó ta có thể “bơm” thông tin vào não bộ làm chuyển đổi hẳn 1 con người, 1 nhân cách sống. Giả dụ 2 cá thể có cùng đặc điểm sinh lý nhưng chênh lệch nhau về tri thức, chắc chắn họ có đời sống vật chất và tinh thần khác nhau, nên với đoạn Kiền – Đoài – Khôn , người xưa đã lao tâm khổ trí tác dịch nhằm chỉ cho chúng ta sự quan trọng của quẻ Đoài tức trí thức; quẻ Đoài biến người ngu nên người trí, nhiệm vụ của nhà cầm quyền là nâng cao mặt bằng dân trí mỗi ngày một cao hơn; mặt bằng dân trí là sự chỉ dẫn chắc chắn về tương lai một dân tộc, xét như thế ta thấy được địa vị của giáo dục quan trọng biết chừng nào. Con người gọi là văn minh lịch lãm hay thô kệch cũng là do tri thức. Ta có thể nhập khẩu một dàn máy để sản xuất, việc đặt mua đem về lắp ráp thời gian cũng chỉ tính bằng năm … nhưng những người vận hành nó thì đơn vị tính thời gian đào tạo phải là hàng chục năm (chỉ tính trình độ học vấn phổ thông cũng đã trên chục năm rồi). Nói như thế ta thấy việc đào tạo con người là hết sức cấp bách, đấy là việc không thể đốt giai đoạn, người và máy là 1 tổ hợp đồng trình độ nhưng thời gian “tạo ra” trình độ cho con người thường lâu hơn nhiều so với việc trang bị máy móc.
Một quốc gia không coi giáo dục là quốc sách hay định hướng sai chắc chắn quốc gia đó sẽ tụt hậu trở thành kẻ bị thiên hạ xỏ mũi lôi đi … không có trình độ khoa học kỹ thuật tiên tiến thì đừng nói đến độc lập tự do, hay có chăng cũng chỉ là nêu lên như1 ước vọng thế thôi.
2. Cạnh hay đoạn Tốn – Chấn – Cấn
Cạnh này nằm ở phía đông, đông có nghĩa là số đông tức 1 cộng đồng người, quẻ Tốn là chế độ chính trị như ta đã định danh ở phần trước, quẻ Cấn biểu thị chế độ kinh tế, khi nền kinh tế thay đổi đương nhiên kéo theo 1 sự thay đổi trong nền chính trị; mà chế độ kinh tế lại được ấn định bởi trình độ kỹ thuật hay công cụ sản xuất, thứ mà con người dùng để tác động vào giới tự nhiên. Thánh nhân tác dịch đặt quẻ Chấn giữa quẻ Tốn và Cấn là dạy ta định luật: Chế độ kinh tế và chính trị được ấn định bởi trình độ kỹ thuật tức mức độ tiên tiến của máy móc.
Quẻ Đoài là tri thức quyết định 1 nhân cách.
Quẻ Chấn là công cụ máy móc quyết định việc tổ chức tức chế độ xã hội. Sự liên hệ chắc chắn gần như là liên hệ cơ tính, nơi này nơi khác, nước này nước khác sự chuyển đổi là tất yếu, chỉ nhanh hay chậm hơn một thời gian do những nỗ lực chủ quan, thúc đẩy hay trì kéo của con người. Tới đây ta thấy sự liên quan khép kín: tri thức – máy móc – kinh tế – chính trị, 4 mặt, 4 lĩnh vực thúc đẩy nhau theo kiểu vòng tròn, vậy đâu là khâu đột phá? bằng câu: Đế xuất hồ chấn. Dịch học đã chỉ cho ta: đó là khâu máy móc kỹ thuật hay công cụ, Đế xuất hồ chấn là lối văn cổ nếu ta hiểu: Vua ra từ quẻ Chấn hay phương đông thì chẳng ra nghĩa ngọn gì, theo ngôn ngữ ngày nay ta phải hiểu là ‘người cầm đầu công cuộc cải cách xã hội phải biết khởi sự từ việc cải tiến công cụ, nâng cao độ tiên tiến của máy móc’ từ đó tạo ra ‘một phản ứng dây chuyền’ cứ thế tiếp diễn mãi mãi.
Chế độ xã hội không thể thiết lập theo ý muốn chủ quan, sự không phù hợp giữa các mặt cấu thành xã hội sẽ giảm tốc phát triển, nếu độ vênh lớn quá tốc độ này có thể bằng 0 thậm chí là âm tức thụt lùi.
Đã qua rồi thời bị thống trị , Xuất phát sau là một sự thất thế nhưng người Việt có thể vững tin vào “tiềm năng” của mình với công lực vạn năm của mình , trong tương lai khó ai có thể bì kịp
Đã có công thức cho sự phù hợp giữa 8 mặt khi xã hội dịch chuyển đi lên hay chưa? Tới nay chưa thấy ai đưa ra, có thể đấy là cơ hội lịch sử dành cho chúng ta thời hiện đại này? Về công thức này chúng ta sẽ trở lại trong phần 64 quẻ trùng hay chồng.
3. Cạnh Tốn – Ly – Kiền
Tỗ hợp 3 quẻ này chỉ dẫn cho ta sự dung hòa cá nhân và xã hội về mặt quyền lực. Quẻ Kiền là tinh thần, tinh thần con người là phải tự cường bất tức nghĩa là phải làm chủ được mình, chính việc làm chủ này phát sinh mâu thuẫn : một bên là sự tự chủ của mỗi người và bên kia sự điều hành cộng đồng lại đòi hỏi phải quản trị thống nhất . Để vẹn đôi đường Dịch học chỉ ta xử lý vấn đề này bằng cách đặt chữ Lý ở giữa chữ Tốn và Kiền.
Ở đây chữ Lý có 2 nghĩa:
a. Lý là đức sáng nơi con người để nhận biết phải trái, đúng sai. Chính chữ Lý đã khiến xã hội có sự đồng thuận, ít ra cũng là sự đồng thuận của số đông, chữ Lý giúp các thành viên cộng đồng cùng nhìn về 1 hướng và gặp nhau ở “giải pháp tối ưu”. Trong guồng máy cai trị khi tiến từ nguyên thủy đến văn minh thì lãnh đạo kiểu cha chú sẽ mất dần thay vào đó chỉ còn là chức năng phối hợp điều hành, lãnh đạo trở thành 1 điều phối viên của xã hội , đến cực điểm văn minh nhiều khi “vị lãnh đạo” khả kính chỉ còn là 1 cái máy điện toán siêu tốc.
b. Lý là Lề – luật : Để hóa giải sự xung đột giữa quyền tự do tức sự tự chủ của mỗi người và quyền lực xã hội ta cần có lề luật, lề cùng ý trong lề đường, lề sách, ngày nay từ tương đương la “hành lang pháp lý”. Muốn có hiệu quả thì lề luật phải hội đủ 2 điều kiện: nhất quán và minh bạch. Xã hội càng văn minh càng đòi hỏi hệ thống pháp luật phải đầy đủ, nếu không thì không thể điều hành.
4. Cạnh hay đoạn Cấn – Khảm – Khôn:
Khôn là nhu cầu vật chất của một người, Cấn là nền tảng kinh tế của xã hội,
Với khối của cải vật chất có hạn phân chia cho các thành viên xã hội mà lòng các thành viên đó đều như thùng không đáy … Ta phải xử lý vấn đề này ra sao? Đây đúng là mâu thuẫn dai dẳng lâu đời nhất, nó phát sinh và có tuổi bằng với tuổi loài người ; do thuộc tính hữu hạn của vật chất ta không thể nào sản xuất ra một lượng của cải vật chất vô hạn, vậy đầu tiên ta phải điều chỉnh thiên hướng tiêu dùng, hướng lòng ham muốn vô hạn của con người đến cái phi vật thể, văn chương - nghệ thuật là của cải phi vật thể khối lượng sản xuất hầu như vô hạn.
phương cách thứ 2 là con người tự nguyện không tranh dành, tự nguyện biếu tặng người khác điều này sẽ có khi tình cảm yêu thương tràn đầy ; như Cha mẹ nhịn nhường phần ăn đó cho con mà trong lòng lại thấy khoan khoái nhẹ nhàng .
Quẻ Khảm chỉ tình cảm sự thương yêu được đặt giữa 2 quẻ Cấn và Khôn là ý thánh nhân chỉ bảo : muốn có một xã hội an hoà con người phải biết vun đắp tình cảm mở rộng lòng nhân ái , lúc ấy ‘chia sẻ’ sẽ thay thế ‘tranh dành’ đạt đến tột đỉnh mọi người sẽ muốn cho hơn muốn nhận
Trong thực tế ta không ảo tưởng về một xã hội người người nhường của cải cho nhau, nhưng một xã hội mà mọi người chỉ lấy cho mình những gì xứng đáng thì hoàn toàn là một xã hội có thể thực hiện , không xẻ chia thì ít lắm cũng công bình giữa mình và người khác. Chữ nhân ái nếu được vun đắp từ tấm bé liên tục từ gia đình đến học đường trở ra xã hội dần dần gây trong não phản ứng y như bản năng vậy. Làm Được như thế loài người sẽ có một xã hội an hòa lý tưởng.
